De collaboratie
​
De tewerkstelling
Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd er relatief veel gecollaboreerd. Het aantal vrijwillige arbeiders dat naar Duitsland trok, lag beduidend hoger dan in de Eerste Wereldoorlog. In crisistijden is opportunisme troef. Mensen grijpen iedere kans die ze krijgen. In 1940 startten de Duitsers een grote campagne op waarmee ze de vrijwillige arbeid in hun land wilden promoten. Veel Belgen waren toen al voor een lange tijd werkloos en arbeiders werden in Duitsland vrij goed betaald. Zo’n tienduizend mannen lapten de Belgische constitutie aan hun laars en trokken vrijwillig naar ginder. Werken voor de vijand werd gezien als een vorm van collaboratie. Later werd die wet herbekeken en werden er straffen kwijtgescholden. De overheid toonde begrip voor de oorlogsomstandigheden. De arbeiders deden het om hun gezin te onderhouden.
Duitse soldaten hadden hun lessen getrokken uit de Eerste Wereldoorlog. Ze namen een vriendelijke houding aan tegenover de burgers. ©Nationaal Archief op Flickr
Toen de vrijwilligersstroom in 1942 stilviel, schakelde de Duitse bezetter de verplichte tewerkstelling in. Ze wierven soldaten aan om de aangerichte schade van de bombardementen te herstellen. Eerst in de Oostkantons, later ook in Duitsland zelf.
Strijders aan het front. ©Staff Sergent Walter F. Kleine
Waarom collaboreerden mensen?
De fixe toegroei van de collaboratie dankten de Duitsers deels aan zichzelf. Duitse soldaten raakten tijdens de oorlog vaker bevriend met de Belgische families waarbij ze ingekwartierd waren. Ze hadden hun lessen getrokken uit de Eerste Wereldoorlog, waar ze een te agressieve houding tegenover de Belgen aannamen.
Maar ook het toenmalige politieke landschap had impact op de situatie. Tijdens de aanloop van de oorlog heerste in België een verrechtsing, wat alweer een opvallend kenmerk is in crisistijden. Slogans als ‘Eigen volk eerst’ zetten de evolutie van het VNV naar het nationaalsocialisme nog eens extra in de verf.
En dan was er ook nog het Duitse leger dat tijdens de Tweede Wereldoorlog onoverwinnelijk leek. Nog voor 1942 lag een groot deel van Europa al in hun handen. De burgers werden wanhopig en dachten dat de oorlog voorbij was. Maar de kansen keerden...